Her ne kadar iklim kanunu ve yenilenebilir yatırımları öne çıksa da, Türkiye, fosil yakıtlara destek vermeye devam ediyor. SEFiA’nın son çalışmasına göre, devlet bütçesinden hâlâ kömür, petrol ve doğalgaza milyarlarca lira aktarılıyor. Fosil yakıt teşvikleri 2022’de 41,4 milyar TL iken, 2023’te 63,8 milyar TL’ye çıkmış durumda.
Peki iklim krizi çağında Türkiye neden fosil yakıt teşviklerine milyarlar harcıyor, gelin inceleyelim.
Fosil Yakıt Teşvikleri Nedir ve Neden Var?
Kömür, petrol ve doğal gaz gibi enerji kaynaklarını destekleyen tüm finansal olanakları fosil yakıt teşviği olarak nitelendirebiliriz.
Bunu vergi indirimleri, doğrudan maddi destek, düşük faizli krediler ve sübvansiyonlar şeklinde yapmak mümkün. Amaç, kısaca enerji maliyetlerini düşük tutarak tüketicileri korumak diyebiliriz gibi görünse de, uzun vadede bu desteklerin zararı faydasından çok daha büyük.
Peki, Bu Teşvikler Nereye Gidiyor?
SEFiA’nın raporuna göre, Türkiye’de fosil yakıt teşviklerinin büyük bir kısmı petrol ve doğal gaz sektörüne gidiyor. Ancak bu desteklerden en fazla faydalananlar sanayi ve büyük enerji şirketleri. Fosil yakıt sübvansiyonlarının %43’ü en zengin %20’lik kesime giderken, en yoksul %20 sadece %7 oranında faydalanıyor.
Yani bu finansal destekler en çok enerji tüketen varlıklı kesimlere yararken, en yoksul kesim bundan çok az faydalanıyor. Teşvikler, eşitlik sağlamaktan çok, varlıklı kesimlerin enerji kullanımını sübvanse ediyor.
Fosil Yakıt Teşviklerinin Zararları Neler?
Bu teşvikler uzun vadede hepimizin zararına. Neden mi?
- İklim Krizini Büyütüyor
Türkiye, 2053’e kadar net sıfır emisyon hedefi koymuş olsa da, fosil yakıtlara destek vermeye devam ediyor. 2023’te kömürden üretilen elektrik miktarı 118 TWh ile rekor kırdı. Teşvikler sürdükçe, karbon emisyonları azalmıyor, tam tersine artıyor. - Enerji Bağımlılığını Artırıyor
Türkiye, petrol ve doğalgazda %90’ın üzerinde ithalata bağımlı. Devletin bu kaynakları teşvik etmesi, yerli ve yenilenebilir enerji yatırımlarını gölgede bırakıyor. Enerjide dışa bağımlı olmak ekonomik kırılganlığı artırıyor ve döviz kuru dalgalanmalarına karşı ülkeyi savunmasız bırakıyor. - Halk Sağlığını Tehdit Ediyor
Fosil yakıtların neden olduğu hava kirliliği, solunum yolu hastalıklarına, kansere ve erken ölümlere yol açıyor. Türkiye’nin kömürlü termik santrallerine destek vermesi, doğrudan halk sağlığını tehlikeye atıyor. Devletin sağlık bütçesine de ekstra yük oluyor.
Peki, Çözüm Ne?
Fosil yakıt teşviklerini kaldırmak zor ama imkânsız değil. İşte yapılması gerekenler:
- Yenilenebilir Enerjiye Daha Fazla Yatırım
2023’te Türkiye’de devreye giren yeni kurulu gücün %94’ü güneş, rüzgar ve hidroelektrik santrallerinden geldi. Bu teşvikler fosil yakıt yerine yenilenebilir enerjiye yönlendirilirse, enerji ithalatına bağımlılığımız azalır. - Enerji Verimliliği Önceliklendirilmeli
Evlerde ve sanayide daha verimli enerji kullanımı teşvik edilmeli. Daha az enerji harcayarak, fosil yakıtlara olan bağımlılık da azaltılabilir. - Karbon Vergisi Getirilmeli
Kirleten öder prensibiyle kömür, petrol ve doğalgaz kullanımına karbon vergisi konulmalı. Böylece temiz enerji daha cazip hale gelir. - Kömürden Adil Geçiş Planı Şart
Kömür santrallerinin kapatılması kaçınılmaz ama bunu yaparken bu sektörde çalışan insanlar mağdur edilmemeli. Yenilenebilir enerji sektöründe yeni iş olanakları yaratılmalı.
Geleceğe Yatırım Yapmalıyız
Fosil yakıt teşviklerine harcanan milyarlar çok daha iyi alanlarda kullanılabilir. Eğer bu kaynaklar yenilenebilir enerji, enerji verimliliği ve sosyal programlara yönlendirilirse, hem çevreye hem de ekonomiye büyük katkı sağlar.
Değişimin gerçekleşmesi için önce konuyu iyi anlamalı, fosil yakıt teşviklerinin sonuçlarını ve alternatif çözümleri öğrenmeliyiz. Bu konuda bilgilenmek, enerji politikalarını sorgulamak ve yenilenebilir enerjiye öncelik veren siyasi kararları desteklemek, fosil yakıtlardan çıkış sürecini hızlandırabilir.
Kaynak: SEFIA; İklim Haber
